Bu sayfada:
* Safra taşları nedir?
* Safra kesesi taşı neden olur?
* Kimler safra kesesi taşı için risk altındadır?
* Safra taşlarının belirtileri nelerdir?
* Safra taşları nasıl teşhis edilir?
* Safra taşları nasıl tedavi edilir?
* İnsanların safra kesesine ihtiyacı var mı?
Kolesterol ve pigment taşları olmak üzere iki tür safra taşı vardır. Kolesterol taşları genellikle sarı-yeşil renkte olup öncelikle sertleşmiş kolesterol içerir. Kolesterol taşları safra taşlarının yaklaşık yüzde 80’nini oluşturmaktadır. Pigment taşları bilirubinden yapılmış küçük, koyu renkli taşlardır. Safra taşları bir kum tanesi kadar küçük veya bir golf topu kadar büyük olabilir. Safra kesesi taşları tek büyük bir taş veya yüzlerce küçük taş, ya da ikisinin bir kombinasyonu şeklinde gelişebilir.

Safra kesesi, karaciğer, pankreas, duodenum ve safra yollarının sematik görünümü (safra kesesi ve papillada taş görünümü).
* Hepatik kanallar; safrayı karaciğer dışına taşır.
* Sistik kanal; safra kesesi ile ana kanal arasındadır.
Pigment taşlarının sebebi de tam olarak bilinmemektedir. Pigment taşları karaciğer sirozu, ya da bozuklukları, karaciğerin çok fazla bilirubin yapmasına neden orak hücre anemisi- gibi kalıtsal kan hastalığı olan kişilerde daha sıklıkla oluşma eğilimindedir.
* Cinsiyet. Kadınlarda erkeklere oranla iki kat daha fazla sıklıkla safra taşı gelişir. Gebelik, hormon replasman tedavisi ve doğum kontrol hapları kullanımı gibi östrojen seviyesinin yükseldiği durumlarda safra kolesterol düzeyleri artmakta ve safra kesesinin kasılması tam olmamaktadır. Her iki durumda safra taşlarının oluşumunda en önemli etkenlerdir. Östrogen ve progesteron (kadınlık hormonları) düz kaslarda gevşemeye neden olur. Safra kesesi duvarında kasılmayı sağlayan düz kaslardır. Dolayısıyla kadınlarda özellikle hormon düzeyinin yükseldiği durumlarda safra kesesi yeteri kadar boşalamamaktadır. Boşalmayan kesede safra çöküntüsünün taşlaşması daha kolay olmaktadır.
* Aile öyküsü. Safra taşları ailesinde safra taşı olanlarda daha sıklıkla görülmektedir.
* Kilo. Bir çok klinik çalışmada orta kilolu olmanın bile safra taşı oluşumu riskini artırdığı gösterilmiştir. Nedeni muhtemelen safradaki kolesterol seviyesinin artması, safra tuzları seviyesinin ise azalmasıdır. Artan kolesterol safra kesesi boşalmasını azaltır. Obezite özellikle kadınlarda safra kesesi taşları için önemli bir risk faktörüdür.
* Diyet. Yüksek yağ ve kolesterol, düşük lif içeren diyet safrada kolesterol yüksekliğine neden olur. Bunun sonucunda azalmış safra kesesi boşalması ve artmış safra kolesterol seviyesi nedeniyle safra taşı oluşumu riski artar.
* Hızlı kilo kaybı. Uzun süreli açlık ve hızlı kilo kaybına neden olan çok sıkı diyetler sırasında vücut yağ metabolize eder. Bunun sonucu karaciğerde ilave kolesterol salgılanır ve safra taşı oluşumuna neden olabilir.
* Yaş. 60 yaş üzeri insanlarda gençlere göre safra taşı oluşma olasılığı daha fazladır. İnsanlar yaşlandıkça, vücut safra içine daha fazla kolesterol salgılama eğilimindedir.
* Kolesterol düşürücü ilaçlar. Kan kolesterol seviyesini düşüren ilaçlar, aslında safrada salgılanan kolesterol miktarını artırırlar. Buna karşılık, safra taşı riski artar.
Safra kesesi taşı için riski altında olanlar şunlardır
* kadınlar-özellikle hamile, hormon replasman tedavisi veya doğum kontrol hapı kullananlar
* çok sayıda doğum yapmış kadınlar
* 60 yaş üstü insanlar
* fazla kilolu veya obez kadın ve erkek
* çok hızlı kilo kaybeden insanlar
* safra taşı aile öyküsü olan kişiler
* şeker hastalığı olan kişiler
* 30 dakikadan birkaç saate kadar süren sağ üst karın ağrısı
* kürek kemikleri arasındaki sırt ağrısı
* Uzun süreli ağrı-5 saatten fazla
* bulantı ve kusma
* ateş ve titreme
* gözde ve ciltte sararma
* Ultrasonografi. Hastanın şikâyetleri ve muayene bulguları sonucu safra taşı şuphenildiğinde ilk başvurulan tanı yöntemidir. Safra taşı tanısında en hassas ve en güvenilir yöntemdir. El ile taşınabilir bir probe hastanın üzerine konulur. Bu probe aracılığıyla karaciğer ve safra kesesine ses dalgaları gönderilir. Gönderilen ses dalgalarının yankıları bir elektriksel uyarı yaratır buda bir monitör üzerinde resim olarak izlenir. Safra taşı olduğunda ses dalgaları en şiddetli yankıyı oluşturur.
* Bilgisayarlı tomografi (BT). CT taraması non-invaziv bir yöntemdir. X-ray ile vücudun kesit görüntüleri elde edilir. Safra kesesi taşı veya enfeksiyon, perforasyon gibi safra taşı komplikasyonlarının tanısında kullanılan bir tanı yöntemidir
* Magnetik rezonans (MR). MR kolangio-pankreotografi non-invaziv bir yöntemdir. Safra kesesi taşlarının tanısında ziyade ana safra kanallarını düşen taşların (koledok taşı) tanısında değerli bir tanı yöntemidir.
* Endoskopik retrograd kolanjiopankreatografi (ERCP). ERCP safra kanallarında bulunan taşlara tanı koymak ve bu taşları çıkarmak için kullanılan invaziv bir yöntemdir. Ucunda bir ışık ve bir kamera bulunan endoskop sedasyon altında ağız-mide yoluyla duodenuma kadar ilerletilir. Bu endoskobun diğer ucu bir video-monitöre entegredir. Önce papilla aracılığıyla safra yollarına opak madde verilerek taş olup olmadığı belirlenir. Taş var ise papilla genişletilerek taşlar bir basket veya balon ile duodenuma düşürülür.
* Kan testleri. Kan testleri enfeksiyon, pankreatit tıkanma veya sarılık belirtileri olduğunda hastalığın ve komplikasyolarının seyri hakkında önemli bilgiler verir.
Safra taşı belirtileri kalp krizi, apandisit, ülser, irritabl barsak sendromu, hiatal herni, pankreatit ve hepatit ile benzer olabileceği için, bu hastalıklar ile karıştırılabilir. Bu nedenle doğru tanı çok önemlidir.

Laparoskopik cerrahi sonrası iyileşme açık yönteme göre daha hızlıdır. Laparoskopik yöntemin açık ameliyata kıyasla çok sayıda avantajları vardır.
* hastane yatış süresi kısadır (bir gece)
* normal aktiviteye dönüş süresi kısadır (4-5 gün)
* ameliyat sonrası ağrı daha azdır
* yara enfeksiyonu ve ameliyat yeri fıtığı gibi komplikasyonlar yok denecek kadar azdır
Yapılan tetkikler sonucu safra kesesinde ileri derecede infeksiyon apse ve perforasyon tesbit edildiğinde safra kesesinin alınması için açık cerrahi tercih edilir. Bazı durumlarda açık cerrahi planlanarak yapılır. Ancak bazen bu sorunlar laparoskopi sırasında görülür veya ortaya çıkar ve zorunlu olarak açık cerrahiye geçilir. Laparoskopi esnasında açık cerrahiye geçme oranı % 2-5 arasındadır. Açık cerrahi sonrası hastane yatış süresi 3-5 gün olup normal aktiviteye dönüş süresi yaklaşık bir aydır. Karın ön duvarında 10-12 cm’lik bir adale kesisi olduğundan ameliyat sonrası ağrı daha fazladır.
* Oral çözünme tedavisi. Safra asidinden yapılmış ilaçlar safra taşlarının çözünmesi için kullanılır. Bu ilaçlar ursodeoksikolik asit (Ursofalk) ve kenodeoksikolik asit (Chenofalk) olarak bilinir ve küçük kolesterol taşlarının çözünmesinde oldukça başarılıdırlar. Tüm taşların çözünmesi aylar veya tedavi yıllar sürebilir. Her iki ilaç hafif ishale neden olabilir ve ayrıca kenodeoksikolik asit geçici olarak kan kolesterol ve karaciğer enzim seviyelerini yükseltebilir.
Önemli noktalar
* Safra kesesinde yoğunlaştırılmış safra çökeltisi sertleştiğinde safra taşları oluşur.
* Safra taşları yaşlı erişkinlerde; kadınlarda, diyabeti olan kişilerde; ailede safra taşı öyküsü olanlarda, , aşırı kilolu (obez) ya da hızlı kilo kaybıden insanlarda ve kolesterol düşürücü ilaç kullananlarda daha sıktır.
* Safra kesesi atağı sıklıkla yemek yedikten sonra özellikle yağlı yemekten sonra meydana gelir.
* Belirtiler kalp krizi de dâhil olmak üzere diğer pek çok hastalığı taklit edebilir. Bu nedenle doğru tanı önemlidir.
* Safra taşına bağlı şikayetleriniz var ise; yangı, apse, delinme ve sarılık gibi komplikasyonlar gelişmeden ameliyat olmanızda yarar vardır
* Safra taşları safra yollarına düşüp tıkanıklık yaparsa ciddi sorunlara neden olabilir.
* Laparoskopik olarak safra kesesinin alınması en sık tercih edilen tedavi yöntemidir.